ترقی‌خواه‌ها، اقتصاددانان نئوکلاسیک و آلترناتیوها (بخش دوم)

در حال حاضر روایتی در اقتصاد وجود دارد که بر نظریه پولی مدرن متکی است. سرمایه گذاران اوراق قرضه و متخصصان بازار مالی روی این روایت توافق دارند حتی اگر در خصوص پیامدهای آن اختلاف نظر داشته باشند. این روایت از این قرار است که دولت به‌واسطه جایگاه مقتدرانه خود انحصار خلق پول را دارد. دولت ارز ملی را ایجاد می‌کند، با آن مالیات و جریمه‌ها را وضع می‌کند و از اقتدار سیاسی خود برای جلوگیری از جعل آن استفاده می‌کند.

آخرین مشکلی که باید به آن اشاره کنم این است که گرچه معیارهای فوق، شاخص‌های مفیدی درباره اتفاقات اقتصاد آمریکا هستند اما آن‌ها پول‌هایی که در بازار یورودلار خلق می‌شود را پوشش نمی‌دهند (یورودلار ربطی به یورو ندارد بلکه به دلارهایی که خارج از اقتصاد آمریکا هستند اطلاق می‌شوند.)

«همه می‌توانند پول خلق کند؛ مسئله، پذیرش آن است»

درنهایت، همان‌طور که پست کینزی‌ها نشان دادند، اقتصاد باید به مثابه ترازنامه‌های در هم تنیده دیده شود. این امر به سادگی با اصول حسابداری اثبات می‌شود. ــ این‌طور که دارایی کسی باید بدهی شخص دیگر باشد. بنابراین وقتی راجع به بازپرداخت بدهی یا کاهش مخارج دولت صحبت می‌کنیم، باید بپرسیم که این کار روی ترازنامه‌های دیگر چه تاثیری می‌گذارد.

نمودار زیر شاخصی از وام‌دهی بانک در مقایسه با  M2 را نشان می‌دهد. اگرچه این دو همبستگی مثبتی دارند، اما همیشه چنین نیست، همان‌طور که در ۲۰۲۰ آشکارا مشهود است. بنابراین، با اینکه M2 پس از همه‌گیری کرونا افزایش یافت، بانک‌ها به دلیل شرایط نامطمئن اقتصادی وام ندادند. تا آنجا که به تورم مربوط است، پیچیدگی دیگری در رابطه با اهداف وام‌دهی بانک‌ها در میان است، یعنی آیا آن وام‌ها برای اهداف تولیدی هستند که منجر به افزایش تولید اقتصادی می‌شوند یا برای اهداف غیرتولیدی هستند که منجر به تورم می‌شوند. این تصمیم نه به دست دولت بلکه توسط بخش خصوصی گرفته می‌شود.

من پیش‌تر در بخش اول مقاله عقیده‌ام را درباره رابطه میان عرضه پول و قیمت بیان کردم اما اکنون مایلم در سطحی عمیق‌تر به آن بپردازم. اجازه دهید با تعریف پول شروع کنم. پول چیزی است که ادعا دارد بر منابع واقعی متکی است. به‌رغم بحث‌های پردامنه و شدیدی که میان تاریخ‌دانان، انسان‌شناسان، اقتصاددانان، بوم شناسان، فیلسوفان و غیره راجع به ماهیت پول و سازوکار آن درگرفته است، به نظر من منطقی خواهد بود که در مجموع فرض کنیم:

بنابراین مدعیات من تا به اینجا از این قرار است:

• درک عرضه پول به‌خاطر پیچیدگی‌های مالی موجود، دشوار است.
• عرضه پول لزوماً منتهی به تورم نمی‌شود.
• دولت عرضه پول را کنترل نمی‌کند، و پول (ذخایر) بانک مرکزی همان پول نیست.
• ارزهای تورمی ضرورتاً منجر به کاهش قدرت خرید نمی‌شوند، تورم بیش از هرچیزی به شرایط اقتصادی اجتماعی بستگی دارد.
• برای اینکه نظام پولی با تغییرات اقتصادی سازگار شود، عرضه پول منعطف و درون‌زا ضروری است.
• بیت کوین واقعاً پولی دموکراتیک نیست حتی اگر کنترل آن غیرمتمرکز باشد.

تعریف بنیادین پول این است که به دارندگانش فرصت خرید کالاها و خدمات را می‌دهد.

درواقع، دهه ۷۰ آغاز نظام نئولیبرال است که تحت آن نیروی کار درهم شکسته شد، اقتصادها به نفع سرمایه مقررات‌زدایی شدند و مشاغل صنعتی به کارگرانی با دستمزد کم و استثمار شده برون‌سپاری شدند. خب به موضوع اصلی برگردم.

«مشکل این است که ما نمی‌توانیم از دیتابیس آماری‌مان ماهیت پول واقعی را تعریف کنیم، چه وقتی که جنبه تراکنش دارد و چه وقتی که ذخیره ارزش است»

[i] value proposition

هیمن مینسکی

اقتصاد نئوکلاسیک، که روایت استاندارد بیت کوین آن را در سطوح مختلف بکار می‌گیرد، می‌گوید که دولت یا با فروش اوراق بدهی پول استقراض می‌کند یا اینکه پول چاپ می‌کند. بانک‌ها بر پایه سپرده‌های مشتریان خود (پس‌انداز‌کنندگان) وام می‌دهند. همچنین بانکداری ذخیره کسری دست بانک‌ها را باز می‌گذارد که چند برابر سپرده‌های موجود وام بدهند. برای کسی این مطلب را می‌خواند جای تعجب ندارد که بگویم هر دو این مفهوم غلط هستند.

استدلال استاندارد بیت کوین بر این فرض اقتصاد نئوکلاسیک استوار است که دولت عرضه پول را کنترل می‌کند (یا به قول بیتکوین‌داران، دست‌کاری می‌کند) و غلبه بر این قدرت منجر به یک نظام پولی با شکلی درست می‌شود. با این حال، سیستم مالی کنونی ما عمدتاً توسط شبکه‌ای از بازیگران خصوصی اداره می‌شود که دولت کنترل کمی بر آن‌ها دارد. علی‌رغم این‌که این بازیگران از دولت به‌عنوان بیمه‌کننده سپرده‌گذاری و آخرین مرجع وام‌دهنده منتفع می‌شوند. البته، قبول دارم که استیلا یافتن فرادستان بر دولت باعث شده که ارتباط میان نهادهای مالی و دولت این آشفته بازار را به‌وجود آورد.

اما حتی اگر رویکردها یکی را در نظر بگیریم که بر کنترل غیرمتمرکز تام و تمام و به‌کارگیری خرد جمعی جامعه تاکید دارد، تقابل نظام فعلی با این ویژگی‌های بیت کوین جنبه تکنوکراتیک دارد زیرا آن‌ها تجویزی هستند و به سختی ایجاد می‌شوند. آیا برای عرضه پول سقفی باید وجود داشته باشد؟ پول جدید چطور باید صادر شود؟ آیا این پول جدید نسبت به شرایط اقتصادی اجتماعی بی‌تفاوت است؟ ادعای این‌که ساتوشی به‌نحوی توانسته است به همه این سؤالات در همه زمان‌ها و همه جا پاسخ دهد تا آن‌جا که دیگر نیاز نیست کسی تعدیل یا اصلاحی انجام دهد، به نظر می‌رسد برای جامعه‌ای که راجع‌به «پول مردم» و رهایی از ستم فن سالاران صحبت می‌کند، به‌طور قابل‌توجهی تکنوکراتیک به نظر می‌رسد.

بنابراین، بخش عمده چیزی که ما پول می‌نامیم مستقیماً به دست بانک‌های تجاری ایجاد می‌شود. بانک‌ها نمایندگان دارای مجوز دولتی هستند که دولت اختیار ایجاد پول خود را به آن‌ها داده است و آن‌ها هربار که وام می‌دهند، بدون توجه به ذخایر و به یکباره پول خلق می‌کنند. این اتفاق معجزه حسابداری دو طرفه است، کاری است که قرن‌ها انجام شده است و در آن پول به مثابه بدهی برای صادرکننده و دارایی برای دریافت کننده ایجاد می‌شود و سر به سر می‌شوند.

بنابراین دفعه بعدی که شما راجع به «چاپ میلیاردی» فدرال رزور شنیدید یا انبساط ترازنامه آن به فلان میلیارد، به این بیندیشید که آیا راجع به ذخایر حرف می‌زنید که وارد اقتصاد واقعی نمی‌شود و داستان سرازیرشدن پول بیش‌تر به سمت کالاها را رقم نمی‌زند یا راجع به چرخه پول واقعی حرف می‌زنید.

تسهیل کمی (ارقام بزرگ و ترسناکی که بانک مرکزی با خرید اوراق قرضه به اقتصاد تزریق می‌کند) مطلقاً چاپ پول نیست بلکه صرفاً بانک‌های مرکزی اوراق قرضه بهادار را با ذخایر بانکی مبادله می‌کند. تا آن‌جا که به عرضه پول مرتبط است یک شبکه تراکنش خنثی است با اینکه ترازنامه بانک مرکزی انبساط پیدا می‌کند. این اتفاق به‌وسیله مکانیسم‌های غیرمستقیم مختلفی بر قیمت دارایی‌ها تأثیر می‌گذارد که در اینجا نمی‌خواهم وارد جزییات آن شوم.

به سؤال پول چیست برگردم. آیا پول علاوه‌بر این‌که بر منابع متکی است، در میان مدت نیز می‌تواند ذخیره ارزش باشد؟ بازهم تاکید می‌کنم که تا به اینجا من فقط راجع به کشورهای توسعه یافته صحبت کردم، یعنی راجع به کشورهایی که تورم شدیدی در آن‌ها رخ نداده و یک شبه قدرت خرید به یغما نرفته است. استدلال من این است که نقش پول ــ پول نقد یا معادل‌های آن مانند سپرده‌های بانکی ــ این نیست که در میان‌مدت به‌عنوان ذخیره ارزش عمل کند بلکه قرار است یک ابزار مبادله باشد که به ثبات قیمتی در کوتاه مدت نیاز دارد و با تضعیف تدریجی و قابل انتظار ارزش پول در طول زمان همراه است. با ترکیب این دو ویژگی ــ نقدینگی بالا، دارایی قابل مبادله و سازوکار پس‌انداز بلندمدت ــ درون یک چیز، پول به مفهومی پیچیده و شاید حتی متناقض تبدیل می‌شود.

معمولاً در مخالفت با این عقیده این‌طور استدلال می‌شود که دستمزدها همخوان با تورم نیستند و اینکه در کوتاه مدت یا میان مدت، پس‌اندازهای نقدی ارزش خود را از دست می‌دهند و چون کارگران به سرمایه‌گذاری‌هایی با بازدهی بالا دسترسی ندارند، متضرر می‌شوند. دستمزدهای واقعی در ایالات متحده از اوایل دهه ۷۰ ثابت مانده است که فی نفسه یک مشکل اقتصادی اجتماعی بزرگی است. اما هیچ رابطه علی مستقیمی میان ماهیت انبساطی فیات و این روند دستمزد وجود ندارد.

بیت کوین علی‌رغم این‌که ورود به سیستم مالی را آسان می‌کند اما دموکراتیک نیست و توسط مردم کنترل نمی‌شود. این‌که بیت کوین به‌صورت متمرکز اداره نمی‌شود و قوانین آن توسط اقلیتی کوچک تغییر نمی‌کند دلیل بر این نیست که نوعی پول از پایین به بالا است. بیت کوین پولی خنثی هم نیست زیرا انتخاب سیستمی که عرضه ثابت دارد انتخاب شخصی و سیاسی سازندگان آن راجع به ماهیت و کارکرد پول است نه این‌که کیفیتی پیشینی و برتر داشته باشد. برخی از مدافعان آن شاید بگویند که در صورت لزوم بیت کوین می‌تواند به دست اکثریت تغییر کند اما به محض اینکه چنین بابی باز شود، مسائلی مربوط به سیاست، حقوق و عدالت مطرح می‌شوند و این بحث را به آغاز تاریخ خود برمی‌گردانند. البته نمی‌خواهم بگویم که این ویژگی‌ها ارزشمند نیستند ــ در واقع همان‌طور که بعدتر توضیح خواهم دارد برای دیگر موارد کاربردی ارزشمند هستند.

آلن گرینسین، سال ۲۰۰۰ در یکی از جلسات FOMC گفت:

این تصور عمومی که دولت میلیاردها دلار پول چاپ می‌کند و ارزش ارز خود را پایین می‌آورد، واقعاً درست نیست. اینکه فقط به مداخله پولی دولت نگاه کنیم تصویر ناقصی را عرضه می‌کند، زیرا تزریق نقدینگی می‌تواند بخاطر افت نقدینگی در بانکداری سایه باشد، کما اینکه در بسیاری از موارد اینطور است. تورم پدیده‌ای پیچیده است، که با انتظارات مصرف‌کننده‌ها، اختیارات قیمت‌گذاری شرکت‌ها، چرخه پول، مشکلات زنجیره تأمین، هزینه انرژی و غیره هدایت می‌شود. این امر را نمی‌توان و نباید به سادگی به پدیده‌ای پولی تقلیل داد. (علی‌الخصوص با اتکا به امری تک بعدی مثل نمودار  M2).

بنابراین، این استدلال که مداخله دولت به‌وسیله انبساط مالی و پولی باعث تورم می‌شود واقعاً درست نیست زیرا بیشتر پول در گردش خارج از کنترل مستقیم دولت است. آیا دولت، اقتصاد را با زیاده خرجی به جریان می‌اندازد؟ قطعاً بله. اما این رخداد یک رابطه از پیش تعریف شده نیست و تابع وضعیت اقتصادی، انتظارات و غیره است.

در بخش سوم، راجع به تاریخ پول و ارتباطش با دولت بحث خواهم کرد، استدلال‌های دیگری که حامی استاندارد بیتکوین است را تحلیل خواهم کرد، دیدگاهی درباره جهان جنوب و موارد کاربردی جایگزین را ارائه خواهم کرد.

---

بنابراین این نمودار تاریخی که تضعف فیات را نشان می‌دهد به خودی خود چیزی نمی‌گوید. آنچه اهمیت دارد قدرت خرید مصرف‌کنندگانی است که از آن ارز فیات استفاده می‌کنند، چون که دستمزدها و سایر روابط اجتماعی که با ارز فیات تعریف می‌شوند نیز هم‌زمان حرکت می‌کنند. آیا مصرف‌کنندگان آمریکایی با توجه دستمزدشان ۹۹ درصد کمتر خرید می‌کنند؟ البته که نه.